Mens en medemens: mijn casus

In discussies over de financiering van de gezondheidszorg is eigen verantwoordelijkheid niet zelden een voorwerp van discussie. Sommigen stellen dat mensen die er een levensstijl op na houden waarvan geweten is dat er een groot gezondheidsrisico aan verbonden is (bv. roken, gevaarlijke sporten) en vervolgens ziek worden (bv. longkanker) of slachtoffer worden van een ongeval dat aan zichzelf te wijten hebben. Gezien de grote financiële druk die er bestaat op de gezondheidszorg moeten deze mensen zelf opdraaien voor de kosten.

Is dit rechtvaardig?

Ik ben niet akkoord met dit voorstel en vind het ook erg onrechtvaardig. Niettegenstaande kan ik er wel inkomen in wat wordt gezegd. Om het met mijn eigen woorden te zeggen: als je longkanker krijgt door het langdurige roken worden er geen ziekenhuiskosten gefinancierd, want het is je eigen schuld dat je je longen hebt ziek gemaakt. Of wanneer je zwaar ten val komt door het bergbeklimmen, dan is ook dit je eigen schuld, want je nam een enorm risico.

Als we zo moeten gaan oordelen, dan zouden we beter niet meer buiten komen. En dan nog is het niet gezond, want als we de hele tijd binnen blijven krijgen we geen verse lucht en hebben we geen beweging genoeg. Je kunt dan in principe achter alles iets zoeken.

Wat dan met mensen die zichzelf volvreten en diabetes krijgen of obesitas? Dit hebben ze toch ook zelf veroorzaakt? Onderstaande link verwijst naar de masterproef van een studente die de economische impact van obesitas onderzocht. Resultaten wijzen uit dat 10% van de kankers (bij niet-rokers) gerelateerd zijn aan obesitas. Schattingen van de WHO geven aan dat de totale (directe en indirecte) kost van obesitas 2% tot 7% van de totale gezondheidskosten wereldwijd bedraagt (WHO, 2000).

Masterproef: economische impact van obesitas

Mijn vader is 74 jaar oud en hij rookt waarschijnlijk al zestig jaar sigaren. Onlangs hebben ze nieuwe stents moeten steken in zijn hartslagader omdat die langzaam toeslibt. Of dat nu expliciet door het roken komt, weet ik niet. Maar het kan alleszins niet voordelig zijn, denk ik dan. Maar moet je die man dan zijn sigaren afnemen, op zijn leeftijd? Jarenlange gewoontes plots beëindigen zorgen volgens mij voor meer geestelijke schade en lichamelijke verandering dan het roken op zich. Of moet de gezondheidskas hem dan niet meer terugbetalen? Kunnen ze dat trouwens voldoende bewijzen? Het toeslibben kan even goed door ouderdom zijn of cholesterol of eender wat.

Ik ben van mening dat, als ze zo’n beslissingen willen nemen, ze dan ook die dingen moeten verbieden. Ik wil het hier nu over roken hebben. In ons land proberen we het roken op allerlei manieren af te raden, maar het is daarom niet verboden. Het roken wordt wel verboden in juni 2011 op café en restaurant, maar buiten kan je nog steeds lustig roken. Op een pakje sigaretten worden afbeeldingen gebruikt van zwarte longen vol teer, en zinnen als ‘Roken is dodelijk’. Wie rookt moet dit aanvaarden. En meestal krijg je dan ook een antwoord als: ‘je moet toch van iets doodgaan’. Campagnes tegen roken leveren volgens mij wel iets op, maar niet voor iedereen. ‘Ook getest op mensen’ onderzocht of die schrikwekkende foto’s echt werken?

Ook getest op mensen: psychologie van het roken

Om mijn standpunt nog wat kracht bij te sturen, wil ik graag gebruik maken van een aantal ethische modellen. Als algemene voorwaarde zal ik eerst een grondhouding aannemen. Dat wil zeggen dat ik geen rolletje speel, maar eerlijk en echt mijn mening zeg (echtheid), daarnaast ook begrip toon voor anderen door me in te leven in wat wordt gezegd (empathie) en als laatste de ander aanvaarden in zijn uniek zijn (aanvaarding). Zoals hierboven al gezegd kan ik er wel inkomen in wat wordt gezegd. Uiteindelijk weten de rokers of obese mensen wel dat ze er geen gezonde levensstijl op na houden. En de extreme sporters doen het voor de kick. Uiteindelijk lees ik hier enkel dit voorstel, waardoor ik over te weinig informatie beschik om mijn enige en echte standpunt te formuleren. Vandaar wil ik als tweede voorwaarde eerst een dialoog voeren met de betrokkenen. Wat is de mening van de rokers? Hoe denkt de gezondheidszorg hierover? Zijn er nog andere alternatieven en werden die besproken?

Om op deze situatie vat te krijgen wil ik vier aandachtspunten onder de loep nemen. Eerst en vooral ga ik de situatie analyseren. Hebben ze voldoende onderzoek verricht naar de oorzaken van het roken, of gevolgen van extreme sport? Kan je iedereen over dezelfde kam scheren, of moeten er uitzonderingen gemaakt worden? Hoe was het vroeger, en waarom lukt de financiële kant nu niet meer? Kunnen er nog andere alternatieven gezocht worden, zodat er wel financiering mogelijk blijft? We moeten namelijk alle handelingsmogelijkheden onderzoeken. Zijn er geen creatievere oplossingen mogelijk? Kan er op een andere manier gefinancierd worden? Moet de gezondheidzorg zich aanpassen? Of moeten de mensen zich maar aanpassen? Kunnen we die zaken verbieden? Moeten er nog betere campagnes worden opgestart? En vooral HOE moeten we dat dan doen, we moeten onze mening, onze motieven verhelderen. Als laatste aandachtspunt moeten we het effect hiervan kunnen inschatten. Is dit voorstel effectief? En waarom? Wat zijn de gevolgen hiervan? Op lange termijn kan het bijvoorbeeld zijn dat rokers helemaal aan hun lot worden overgelaten, want ze hebben zichzelf ziek gemaakt. Kan je dat de mensen aandoen?

Mijn morele intuïtie zegt me dat dit niet rechtvaardig is omdat ik het kortzichtig vind. Als je zo moet redeneren, dan moet je iedereen in hokjes beginnen verdelen, en iedereen anders behandelen. Sowieso houdt de gezondheidszorg rekening met wat leeft bij ieder van ons persoonlijk, maar het eerste wat bij mij opkwam toen ik dit voorstel las was toch direct dat je zoiets niet kunt maken. In theorie misschien wel, maar in de praktijk lijkt het mij moeilijk toe te passen.

Leef gezond! Die norm speelt een belangrijke rol voor ons bestaan. Het is voldoende bewezen dat we gelukkiger zijn wanneer we gezond eten, veel bewegen, voldoende rusten, enzovoort: ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’. Maar is extreme sport ongezond? Wat moet je dan zeggen: ‘Leef normaal’, ‘doe gewoon’? Wie bepaalt wat ‘normaal’ is?

De gezondheidszorg wil dat iedere burger ‘gelijk’ is, maar komt toch met zo’n voorstel op de proppen. De waarde gelijkheid wordt in deze situatie eerder geschonden, vind ik.